ریاست جمهوریریاست جمهوری از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای پستی در کشورهای جمهوری است که رئیس قوۀ مجریه عهده‌دار آن است؛ مدت زمامداری و حدود اختیارات رئیس جمهور در کشورهای مختلف متفاوت است. طبق قانون ایران رئیس‌جمهور با رای مستقیم مردم و به‌مدّت ۴ سال انتخاب می‌شود و انتخاب مجدد او بصورت متوالی فقط برای یک‌بار دیگر ممکن است. حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب از طرف مردم باید به‌وسیلۀ مقام رهبری امضا و تنفیذ گردد. عزل و برکناری رئیس‌جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور، پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی و رای مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت سیاسی و مدیریت او، انجام‌پذیر است. ۱ - مقدمهرئیس جمهور در راس قوه مجریه، دارای وظایف و اختیاراتی است که به مهمترین آنها اشاره می‌شود. «پس از مقام رهبری رئیس جمهور عالی‌ترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوۀ مجریه را جز در اموری که مستقیماً به رهبری مربوط می‌شود، بر عهده دارد.» [۱]
قانون اساسی، مفاد اصل ۱۱۳.
۲ - شرایط احراز مقامرئیسجمهور با رای مستقیم مردم و به‌مدّت ۴ سال انتخاب می‌شود و طبق اصل ۱۱۴ قانون اساسی انتخاب مجدد او بصورت متوالی فقط برای یک‌بار دیگر ممکن است. حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب از طرف مردم باید به‌وسیلۀ مقام رهبری امضا و تنفیذ گردد. به موجب اصل ۱۱۵ قانون اساسی، رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی و ایرانی‌الاصل و دارای تابعیت ایران، مدیر و مدبّر، دارای حسن سابقه، امانت و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران باشد؛ هم‌چنین معتقد به مذهب رسمی کشور باشد. رئیس‌جمهور باید پیش از آغاز به کار در مجلس شورای اسلامی به ترتیب مقرر در قانون اساسی، سوگند یاد کند. «رئیس‌جمهور در حدود اختیارات و وظایفی که به‌موجب قانون اساسی و یا قوانین عادی به‌عهده دارد، در برابر ملت و رهبر و مجلس شورای اسلامی، مسئول است.» [۲]
اصلاحی قانون اساسی، مفاد اصل ۱۲۲.
قبل از انتخابات نامزدهای ریاست جمهوری باید آمادگی خود را رسماً اعلام کنند و پس از بررسی صلاحیت و شرایط لازم توسط شورای نگهبان، اسامی آنها به‌عنوان نامزد ریاست جمهوری اعلام می‌شود. طبق اصل یکصد و هفده قانون اساسی، رئیس‌جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکت کنندگان، انتخاب می‌شود و اگر در دورۀ اول این اکثریت به‌دست نیامد، در جمعه هفتۀ بعد، با شرکت دو نفر از نامزدها که در دور نخست آراء بیشتری داشته، انتخاب به‌عمل می‌آید. ۳ - وظایف و اختیارات۱) مسئولیت اجرای قانون اساسی: یکی از مهمترین وظایف رئیس‌جمهور اجرای قانون اساسی است و می‌تواند از طریق نظارت، کسب اطلاع، بازرسی و پیگیری اقدامات لازم را به‌عمل آورد و در صورت توقف یا عدم اجرای اصلی از اصول قانون اساسی به نحو مقتضی اقدام نماید. ۲) انتخاب و عزل وزیران: به‌موجب اصل ۱۳۳ قانون اساسی، وزیران توسط رئیس‌جمهور تعیین و برای گرفتن رای اعتماد به مجلس معرفی می‌شوند. ۳) ریاست هیات وزیران: رئیس‌جمهور بر کار وزیران نظارت کرده و با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیمات وزیران اقدام می‌کند. ۴) مسئولیت اقدامات وزیران: هر یک از وزیران مسئول اقدامات و وظائف خویش است و رئیس‌جمهور مسئول اقدامات وزراء در مقابل مجلس است. ۵) توشیح قوانین و عهدنامه‌ها: مصوبات قانونی و عهدنامه‌ها و مقاوله نامه‌ها وقتی لازم‌الاجرا می‌شوند که از طرف رئیس‌جمهور رسماً امضاء و به ماموران اجرایی کشور ابلاغ شود. ۶) اختیار وضع آئین‌نامه‌های اداری: طبق اصل ۱۳۸ قانون اساسی هیات وزیران می‌توانند برای انجام وظایف قانونی خود به وضع نظامات و آئین‌نامه‌های عمومی مبادرت کنند و ریاست جمهوری به‌عنوان رئیس هیات وزیران می‌باشد. ۷) اعزام سفیران به خارج و پذیرش سفرای خارجی: سفیران به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب رئیس‌جمهور تعیین می‌شوند. ۸) اعطای نشان‌های دولتی: طبق اصل ۱۲۹ قانون اساسی اعطای نشان‌های دولتی با رئیس‌جمهور است. ۹) ریاست شورای عالی امنیت ملی: طبق اصل ۱۷۶ قانون اساسی به‌منظور تامین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی و حاکمیت ملّی، شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود. ۴ - عزلعزل و برکناری رئیس‌جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور، پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی و رای مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت سیاسی و مدیریت او، انجام‌پذیر است. ۵ - فوت و بیماریطبق اصل ۱۳۱ قانون اساسی، در صورت فوت، عزل، استعفا، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس‌جمهور و یا در موردی که مدت ریاست‌جمهوری پایان یافته و رئیس‌جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده و یا امور دیگری از این قبیل، معاون اول رئیس‌جمهور، با موافقت رهبری اختیارات و مسئولیت‌های وی را برعهده می‌گیرد. ۶ - رسیدگی به اتهامطبق اصل ۱۴۰ قانون اساسی، رسیدگی به اتهام رئیس‌جمهور و معاونان او و وزیران در مورد جرائم عادی با اطلاع مجلس شورای اسلامی در دادگاه‌های عمومی دادگستری انجام می‌شود. [۳]
طباطبائی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، ص۲۰-۱۵، تهران، سمت، ۱۳۸۱، چاپ هفتم.
[۴]
انصاری، ولی‌ا...، کلیات حقوق اداری، ص۱۸۵-۱۷۸، تهران، میزان، ۱۳۷۴، چاپ اوّل.
[۵]
قاضی، ابوالفضل، بایسته‌های حقوق اساسی، ص۲۴۲، تهران، میزان، ۱۳۸۲، چاپ دهم.
۷ - پانویس
۸ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ریاست جمهوری (وظایف و اختیارات)»، تاریخ بازیابی ۹۹/۷/۱۲. |